BY | RU
DOI: http://doi.org/10.54544/1525
У 1525 годзе ў Рыме знаходзіўся маскоўскі дыпламат і перакладчык Дзмітрый Герасімаў (каля 1465 – каля 1536), які даставіў пасланне вялікага князя маскоўскага Васіля III да папы рымскага Клімента VII. Паміж Дз. Герасімавым і блізкім паплечнікам папы, італьянскім гуманістам Паўлам Джовіа (1483–1552), адбыўся шэраг гутарак, на аснове якіх Джовіа выдаў кнігу Libellus de legatione Basilii magni, principis Moschoviae ad Clementem VII. Romae. Anno M.D.XXV (1525). У пачатку кнігі ён заявіў пра намер стан краіны "коратка апісаць і на друкаванай гравіраванай карце адлюстраваць": breuitate decribetur et in tabula typis excusa figurabitur. Аж да апошняга дзесяцігоддзя XX стагоддзя друкаваная карта Джовіа заставалася загадкай. Пра яе існаванне сведчылі больш за тузін рукапісных копій, вырабленых генуэзцам Батыста Аньезе (1514–1564) у Венецыі ў 1534–1564 гадах. Аднак яе саму выявіць не ўдавалася.
Першы вядомы асобнік карты Паўла Джовіа быў прададзены на аўкцыёне Sotheby's у Лондане ў снежні 1993 года. Пасля ён паступіў у Расійскі дзяржаўны архіў старажытных актаў (РДзАСА. Ф. 192. Воп. 6. Спр. 963), дзе захоўваецца і сёння.1 Карта Паўла Джовіа 1525 года – найстаражытнейшы тытульны чарцёж Маскоўскай дзяржавы. Разам з тым гэта старадаўні чарцёж, які цалкам прысвечаны землям Старажытнай Русі і ахоплівае Маскоўскае вялікае княства, Вялікае Княства Літоўскае, Наўгародскую зямлю, а таксама ўскрайкавыя землі Вялікай Тартарыі. У Расеі яго асобнік, які знаходзіцца ў РДзАСА, параўнальна добра вядомы і па гэты дзень разглядаецца даследчыкамі як адзіны які захаваўся да цяперашняга часу.2
Аднак, як аказалася, у 2006 годзе італьянскі прафесар-цюрколаг Джыампьера Белінг'еры, натыкнуўся ў бібліятэцы Св. Марка ў Венецыі на яшчэ адзін асобнік чарцяжа. Ён быў пераплецены ў канвалют, які змяшчаў працы Паўла Джовіа і Яна Фабры. Дж. Белінг'еры двойчы, у 2006 і 2017 гадах, згадваў пра знаходку ў навуковых публікацыях.3 Аднак абодва разы ён зрабіў гэта ў вузкаспецыяльных італьянскіх цюркалагічных выданнях, і таму гісторыкі картаграфіі заставаліся ў няведанні аб яго адкрыцці аж да выхаду сёлета артыкула ў міжнародным картаграфічным часопісе Imago Mundi.4 Нароўні з апісаннем акалічнасцяў выяўлення чарцяжа ў артыкуле дадзена яго падрабязнае гісторыка-картаграфічнае апісанне, складзенае прафесарам Марыкай Міланэзі. Цікава, што на момант публікацыі артыкула яе аўтарам нічога не было вядома аб маскоўскім экзэмпляры, і сваю знаходку яны таксама разглядалі як першую і адзіную копію чарцяжа, якая дайшла да нашых дзён.
Найстаражытнейшы друкаваны тытульны чарцёж Маскоўскай дзяржавы, які захаваўся, як мы цяпер ведаем, прынамсі ў двух экзэмплярах, быў выраблены ў тэхніцы дрэварыту з выкарыстаннем элементаў шрыфтавога набору. Два асобнікі чарцяжа – маскоўскі (М) і венецыянскі (В) – аддрукаваныя з адной дошкі, але адрозніваюцца дэталямі наборнага тэксту.
Адрозненні, у прыватнасці, наступныя:
У тытульным картушы:
(М) Tabula ex relatione De / metrii egti…
(В) Tabula ex relatione De- / metrii legati…
У тлумачэнні гідроніма Volga:
(М) ...sive Rha fluvius, Quem Tartari Edil vocant.
(В) ...siue Rha fluuius, quem Tartari Edil uocant.
У тэксце, размешчаным ніжэй Чорнага мора:
(М) Hic Bayazetes a Tamburlane / uictus et captus est (= Тут Баязід быў пераможаны і захоплены Тамерланам).
(В) Hic Bayazetes a Tamburlane / captus et uictus est (...захоплены і пераможаны...).
MOSCHOVIAE Tabula ex relatione De
metrii egti descripta sicuti ipse a pluribus
accepit cum totam prouinciam minime se pera
grasse fateatur. Anno. M.D.XXV. Mēse Octob.
Асобнік чарцяжа Паўла Джовіа 1525 года, які знаходзіцца ў Расійскім дзяржаўным архіве старажытных актаў у Маскве (Ф.192. Воп.6. Спр. 963).
Выява: http://projects.rusarchives.ru/statehood/04-12-karta-moskoviya.shtml
|
MOSCHOVIAE Tabula ex relatione De-
metrii legati descripta sicuti ipse a Pluribus
accepit cum totam prouinciam minime se pera
grasse fateatur. Anno. M.D.XXV. Mēse Octob.
Асобнік чарцяжа Паўла Джовіа 1525 года, выяўлены ў 2006 годзе ў фондах Бібліятэкі Св. Марка ў Венецыі (C 214 C 108.1).
Выява апублікавана ў часопісе Imago Mundi (Vol. 72. Part No. 1 (2020): 47–51) з дазволу Бібліятэкі св. Марка.
|
1. Рыбаков Б.А. Новооткрытая карта Московии 1525 г. // Отечественные архивы. № 4, 1994. — Москва, 1994. С. 3–7. Старков В.Ф. Описание карты 1525 года. // Отечественные архивы. № 4, 1994. — Москва, 1994. С. 8–14.
2. Кудрявцев О.Ф. Неведомый стране чертёж: первые европейские карты Московии (1525 г.) // Вестник МГИМО-Университета. 2020. 13(1). С. 7–22.
3. G. Bellingeri, ‘Sui Tartari Nogai nelle fonti venete. Implicazioni “gotiche” e melomani’, in N. Grandi, G. Iannàccaro eds., Zhì (Cesena–Roma, Caissa Italia, 2006): 27–46/ G. Bellingeri, ‘Scorci veneziani sulla regione del Mar Nero (secoli XV–XIX)’, in Aldo Ferrari and Elena Pupulin eds., La Crimea tra Russia, Italia e Impero ottomano (Venezia, Edizioni Ca’ Foscari, 2017): 91–116.
4. G. Bellingeri; M. Milanesi. The Reappearance of the Lost Map of Muscovy by Paolo Giovio (1525) // Imago Mundi. Vol. 72. Part No.1 (2020): 47–51.
Багров, Лев. История русской картографии. — Москва: Центрполиграф, 2005.
Герберштейн, Сигизмунд. Записки о Московии. — Москва: Издательство МГУ, 1988.
Горский А. А. Москва и Орда. — Москва: Наука, 2005.
Ефимов А. В. Атлас географических открытий в Сибири и в северо-западной Америке XVII - XVIII вв. / Под ред. и с введ. А.В. Ефимова — М.: "Наука", 1964.
Замысловский Е. Е. Описание Литвы, Самогитии, Руссии и Московии – Себастиана Мюнстера (XVI века) // Журнал министерства народного просвещения, ч. 211, отд. 2, с. 66–112. — СПб., 1880.
http://www.vostlit.info/Texts/rus15/Seb_Muenster/text.phtml Карамзин Н.М. История государства Российского. — СПб: Эйнерлинг, 1842.
Кордт В. А. Материалы по истории русской картографии. Выпуск 1. Карты всей России и южных ея областей до половины XVII века. — Киев: Киевская комиссия для разбора древних актов, 1899.
Кордт В. А. Матеріяли до історії картографії України. Ч. 1. — Київ.: Археогр.коміс. ВУАН, 1931
Кудрявцев О.Ф. Россия в первой половине XVI в.: взгляд из Европы. — Москва: ИИА Русский мир, 1997.
Меховский, Матвей. Трактат о двух Сарматиях. — Москва, Ленинград: АН СССР,1936.
Миллер, Герхард Фридрих. Известие о ландкартах. // Сочинения и переводы к пользе и увеселению служащия. Ноябрь 1761 года. Санкт-Петербург: Имп.Акад.Наук, 1761. С. 387–527.
Рыбаков Б.А. Русские карты Московии. — Москва: Наука, 1974.
Рыбаков Б.А. Новооткрытая карта Московии 1525 г. // Отечественные архивы. №4, 1994. — Москва, 1994. С. 3–7.
Петрулис И. Антанас Видас и его картографические работы.// Collectanea Acta Geographica Lithuanica. Collected papers for the XIX International Geographical Congress. — Vilnius, 1960. С. 47–51.
Соловьёв С.М. История России с древнейших времен.— Москва: Издательство социально-экономической литературы, 1960.
Старков В.Ф. Описание карты 1525 года. //Отечественные архивы. № 4, 1994. — Москва, 1994. С. 8–14.
Тихомиров М.Н. Список русских городов дальних и ближних. // Исторические записки. Том 40. — Москва: Наука, 1952. С. 214–259.
Хорошкевич А.Л. Россия в системе международных отношенй середины XVI века. — Москва: Древлехранилище, 2003.
Хорошкевич А.Л. Русское государство в системе международных отношений конца XV – начала XVI в. — Москва: Наука, 1980.
Bagrov, Leo. A history of the cartography of Russia. Up to 1600. Edited by Henry W.Castner. Wolfe Island, Ontario: The Walker Press, 1975.
Bagrov, Leo. “At the sources of the cartography of Russia” // Imago Mundi, Vol. 16 (1962): 33–48.
Bernoulli, C. “Ein Karteninkunabelnband der öffentlichen Bibliothek der Universität Basel.” // Verhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft in Basel, vol. 18 (1905). [GBid = LHQWAQAAIAAJ]
Buczek, Karol. The history of Polish cartography from 15th to the 18th century. Amsterdam: Meridian Publishing Co., 1982.
Campbell, Tony. The earliest printed maps 1472–1500. Berkeley, Los Angeles: University of California Press, 1987.
Chowaniec, Czesław. “The first geographical map of Bernard Wapowski” // Imago Mundi, Vol. 12 (1955): 59–64.
Fabian, Bernhard, ed. Handbuch der historischen Buchbestände in Deutschland, Österreich und Europa. Hildesheim: Olms Neue Medien 2003./ Digitised by Günter Kükenshöner. http://134.76.163.162/fabian
Gerritsz, Hessel. Beschryvinght van der Samoyeden Landt en Histoire du pays nommé Spitsberghe / Uitgegeven door S. P. L'Honoré Naber. ‘s-Gravenhage: Martinus Nijhoff, 1924
Hantzsch, Victor. Sebastian Münster: Leben, Werke, wissenschaftliche Bedeutung.
Leipzig: Teubner, 1898. Reprint: Nieuwkoop: B. De Graaf, 1965.
Harrauer, C. “Die zeitgenössischen lateinischen Drucke der Moscovia Herbersteins und ihre Entstehungsgeschichte (Ein Beitrag zur Editionstechnik im 16. Jahrhundert.)” //Humanistica Lovaniensia. Journal of Neo-Latin Studies 31 (1982): 141–163.
Karrow, Robert; Bagrov, Leo. Mapmakers of the sixteenth century and their maps: biobibliographies of the cartographers of Abraham Ortelius, 1570. Chicago: Speculum Orbis Press, 1993.
McLean, Matthew. The Cosmographia by Sebastian Münster: Describing the World in the Reformation. Farnham, UK: Ashgate Publishing Ltd., 2007. [GBid=5G-VUKxAIl8C]
Michow, H. Die älsten Karten von Russland, ein Beitrag zur historischen Geographie. Hamburg, 1884. [GBid= DlUNAQAAIAAJ]
Michow, H. Anton Wied, ein Danziger Kartograph des 16tes Jahrhunderts. 1905. Michow H. “Das erste Jahrhundert russischer Kartographie 1525–1631 und die Originalkarte des Anton Wied von 1542” // Mitteilungen der geographischen Gesellschaft in Hamburg 21 (1906): 1–61.
Mickwitz, A., and Miekkavarra, L. The A.E.Nordenskiöld collection in the Helsinki University library. Annotated catalog of maps made up to 1800. Helsinki: Helsingin yliopiston monistuspalvelu, 1979.
Moreland, Carl and Bannister, David. Antique maps. 3rd ed. London: Phaidon Press Ltd, 1989.
Nehring, A. “Einige Bemerkungen über Anton Wieds „Moscovia" und dae zugehörige Urusbild” // Globus: Illustrierte Zeitschrift für Länder- und Völkerkunde. Braunschweig. Vol.71 (1897): 85–89. [GBid=M0c9AAAAYAAJ]
Nordenskiöld, Adolf Erik. Facsimile-Atlas to the Early History of Cartography. Reprint of 1889 Stockholm edition. New York: Dover Publications, 1973.
Nordenskiöld, Adolf Erik. Periplus - An Essay on early history of charts and sailing directions. Reprint of 1897 Stockholm edition. Mansfiled Centre, CT: Martino Publishing, 2003.
Poe, Marshall T. ”A people born to slavery“: Russia in early modern European ethnography, 1476–1748. Ithaca, NY: Cornell University Press, 2001.
Poe, Marshall T. Foreign Descriptions of Moscovy: An analytic bibliography of primary and secondary sources. 2nd ed. Bloomington, IN: Slavica Publishers, Inc. 2008.
Poškus V. “Antono Wiedo Maskvos valstybės žemėlapio leidimai ir jų kontekstas.” // Vilnius, Menotyra, T. 39, Nr. 2 (2005): 1–9.
Ruge W. “Aelteres kartographisches Material in deutschen Bibliotheken. Erster und zweiter Reisebericht” // Nachrichten von der Königl.Gesselschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Göttingen: Lüder Horstmann, 1904. (GBid=ICyCBUyh-ZUC)
Szykula, K. “Anthony Jenkinson's unique wall map of Russia (1562) and its influence on European cartography.” Belgeo, Issue 3/4 (2008): 325–340.
